دکترعلیرضا حسینی استادیار گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه کوثر بجنورد

پوریا اسمعیلی دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوران اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

 

چکیده

تمدن در لغت به معنای شهرنشینی و از ریشه مدینه و مدنیت گرفته شده و به معنی دیگر متخلق شدن به شهرنشینی یا خوی و خصلت شهرنشینی به خود گرفتن است و بدان معناست که بشر در سایه آن به تشکیل جوامعی پرداخته و شهرنشین شده است. فرهنگ نیز مجموعه پیچیده ای از دانستنیها، اعتقادات، هنرها، قوانین، آداب و رسوم و هرگونه توانایی دیگری است که بوسیله انسان به عنوان عضو جامعه کسب شده است. از اینرو، فرهنگ و تمدن اسلامی مجموعه باورها و ارزشهای اسلامی و نمود آن در پیشرفت علم و هنر و ظهور نهادها‌ی اجتماعی و ی در بین ملل و مردمی است که اسلام را به عنوان دین خود پذیرفتند. فرهنگ اسلام توانست در طول چند قرن تمدنی عظیم و بی نظیر را در خاورمیانه به وجود آورد. بنابراین سوال اصلی مقاله این است که هدف اصلی مورخان مسلمان از طرح دیدگاههای متفاوت در حوزه فرهنگ و تمدن اسلامی چه بود؟ فرضیه حاصله نیز چنین است که مورخان با دیدگاه های مذهبی و فلسفی خود که به موقعیت اجتماعی و فرهنگی و خطوط خاص فکری  آنان وابسته بود سعی نمودند دستاوردهای فرهنگی و تمدنی را بررسی نمایند تا هم باعث اعتلای آن شوند و نیز آیندگان را به حفظ آن تشویق و ترغیب نمایند. مثلا دینوری در اخبارالطوال با پرداختن به تاریخ ایران باستان اعتقاد به نهضت شعوبیه را نشان می‌دهد یا یعقوبی در تاریخ عمومی خویش با دقت و بینش مبتنی بر معیار عقل البته با تأثیرپذیری از مذهب شیعه به نگارش کتاب مبادرت ورزیده است و یا طبری در تاریخ الرسل و الملوک بینشی مذهبی دارد و تنها به نقل روایات اکتفا نموده و حمزه اصفهانی هم در سنی الملوک و الارض الانبیاء نگاهی شعوبی و ایرانی محوری دارد و نیز با پرداختن به سایر یونانیان و رومیان و اقوام عرب در کنار ایرانیان تاریخ تطبیقی را بوجود آورده است و یا شیوه مسعودی در آثارش مبتنی بر گردآوری اخبار براساس مشاهده و آزمایش و دقت است. به یقین سفرهایش در این امر تاثیرگذار بوده و او را به پژوهشگری قابل تبدیل کرده است به طوریکه اخبار ممتنع و محال را شایسته گفتن نمی‌داند و رسیدن به معرفت حقیقی را از راه تجربه دانسته است اسلوب نگارش این مورخ نامدار در حوزه تمدن پژوهی از ویژگی‌های ذیل برخوردار است:1- روشن و واضح نویسی، 2- مختصر نویسی، 3- ساده نویسی، 4- پرهیز از تکلف، 5- حسن تنظیم و ارائه، 6- شیوه سالشمارانه، 7- روش ترکیبی که تنها به رویدادهای مهم می‌پردازد. ابن مسکویه نیز در تجارب الامم نگرش عقلانی داشت و به انحطاط حکومتها به تفصیل پرداخته و تمدن بشری اشاره نمود و بر جنبه عبرت آموزی تاریخ تأکید کرده است. مقاله حاضر بر آن است تا با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل و نیز با بهره گیری نظریه دریافت استوارت هال که به متن کاوی بر نقطه توجّه مذاکره و مخالفت در سهم مخاطب متمرکز است و به این معنا که برداشت یک فرد از متن یا مسئله ای به پس‌زمینه فرهنگی او وابسته ‌است، ابعاد و زوایای موضوع را مورد تفحص قرار دهد.

 

واژگان کلیدی: فرهنگ و تمدن، بینش دینی مورخان، بینش فلسفی مورخان

 

سومین همایش ملی زبان، ادبیات و بازشناسی مشاهیر و مفاخر، مشهد اسفند 1397.

(ثبت در سایت سیویلیکا و پایگاه استنادی علوم جهان اسلامISC )